I

Ex Bibliotheca majori Coll. Rom. Societ. Jesu

-f

Digitized by Google

I

Digitized by Goqgle

HYDRA SOCINIANISMI

EXPUGNATA:

OHANNIS VOLKELII

MISNICI, DE VERA RELIGIONE,

(«f fdso infcribuntur) Iibri quinque : quibus przfixus e ft

JOHANNIS GRELLII Franci

(^^MMM*)-Uberde DEO&EJUS ATTRI- , B U T I S , ita ut unum cum illis opus {integrm^ SHiniAtu imfietdtk Sjftem* ) conftituat :

Cum corundcm Refutatione exa#ajper additas An-

notationes & Cenfuras neceflarias,

A U T H O R. E

SAMUELE MARESiO, S. Th. Doftorc

ejufdemquc Facultatis in Academia Illuft. Ord. Groningae & Omlandi* primano Profefiore , ac io Templo Academico Verbi Divini lingua Gallica Adminiftro prdinariOr Cum tndtabut neceffartts ■

TOMUS PRIMUS.

,g | Q K 1 JS Q Mf Apud JOANNEM NICOLAUM TYpograEIiaai, -

ANNO M. vc, n , v p

•• - -Digitized

Digitized by Google

■

DEO OPT. MAX.UNI ESSENTIA, TRINO PERSONIS,

PATRI CREATORI, FILIO REDEMTORI, SPIRITUI SANCTIFICATORI,

VITM^ V ERITATIS, GRATIjE & SALVTIS FONTI INEXHAVSTO,

UT acceptumjuredebeo, ita Sacrum efTe volo in perpetuum, Quicquid , per varias infirmitates quibus circundor , Opcllae & Induftriae infampfi ha&enus ac porro fiim infumpturus privatim & publice , Ad Orthodoxi* Saniorifque Theologia: Vindicias

& Ecclefiae /Ediflcationcm , Prarfcrtim in hoc Opere Anti-Sociniano , ex Fidei Catholic* Norma ad Ipfius Gloriam, Ingratorum Adverfariorum fuorurn oppofito Blafphemiis Quas ut brevi compefcat, & omnes tam periculofe errantes

ad fui Salutarem Cognitionem traducat , Me vero in eadem confcrvet & confirmet , ac condonatis mihi gratuito omnibus meispeccatis, admiila pro illis pleniflima ™ »'4^

(atisfaclione, Tandem in aeternum fuumGaudium recipiat?,> Eum etiam atque etiam fupplicitcr oro.

SAMUEL MARESITJS;.

Nibil poffumus contra Veritatem fed pro

veritate.

MEUM PROPOSITUM EST ANTIQJUOS

LEGERE,PROBARE SINGULA, RETINERE QU-fi BONA SUNT, ET A FIDE CATHOLI- CA NON RECEDERE, Hterotu.

AmfifJtmQ

Digitized by Google

^mpifftm Confultiffimoqut V i r o

D*. CAROLO DES-MARETS,

Domino de Cannciliere , du Fercc Scc. J. U. L.

ac in Suprema Parifienfi Curia Advocato Cclebcr nmo ,

Fratri roeo Gexmano ,

iMultis nominibut Qoltndo & Q>*rljfm$y

S. P«

Emper bene mcriti funt de publico, (Dikftiffimt &r Honorande Frater , quibclluas aut feras aut ve- nenatas ac generi humano formidololas & in- . fcftas , aggrcdi cordate & fortitcr expugnare potuerunt. Hsec prima ferc fuit fiib Gcntilifmo caque com- ^radiofiflima via ad Apotheofeon honores , & populi titu- torum liberales in album Deorum facilcs eos rctulcrunc

Sji noxias fibi' beftias intercmiflent ac confeciflent : Non iundc «a«S/k«*o*' dcbuit Hercules cognominari quam k fa- mohs iilis duodccim laboribus , quos in domandis Clconaro Leone, AproErimanthaco, Stymphalidis avibus , Hydra Lernxa , nmiliboique monftris , foeliciter cxantlavir. Py- thius itidem Apollo diftus fiiit, quod prodigiofe magnim- dinis ferpentem , Pythonem appcllatum, fagittis fuis confb- diffet. Hinc etiam prima lans acceffit Venatic* , quod il- lius fubfidio vix & agri praeftarentur immunes a nocentibus feris , quarum ut quifque plurimas fuftuliflct , co certiora Fortitudinis & Nobilitatis infigniaconfequebaturj Unde etiamnum hodie ftemmataNobilium, Leonum, Urforum , Aprorum, Gryphornm, Draconumac fimiliumbclluarum,

■ q imagi-

Digitized by Google

imaginibus diftinguuntur : Et cum apud prifcos Angli^e Rcgcs folemne pnemium ijs cflet decretum cjui Lupi caput in Aulam attuliflcnt, tandcm hac artc ab illa ftabulorum peftc tota Infula fuit liberata. Quin ab hominibus tranfijt ob fimilc iutpyhtf** cultus iftc ad animantes deftitutas rationc | Nam apud vcteres ^Egyptios & Ibis & Ichncumon Divinos obtinebant honores , hic quod Crocodilum erofis illius vifeeribus enecarct , illa quod cum alatis ferpentibus toti re- gioni infeftis «rwrfw & roelix bellumexerceret. Irac* fabii^ lones Legendarij , Divorum (uorum plurimos £ fimili i**xi* aufi funt commendarc. Nam & finxerunt Cuo Gc- orgio , qui indc cataphra&us pingitur , cum immani Draconc pugnam interceflifle quem viccric^ &Romano Rhotomagenfium Epifcopo , haud diflunHcm de fimili bel- lua, quaeGargovilladicerctur, quo jurc qua injuriavi&o- riarn vindicarunt.Nemo itaque inficias ibitftudcrc me bcne mercri de Nomine Chriftiano & Ecclefia Catholica, quod multicipitem Socinianifmi Hydram plufquam Lcrnaeam, cujus vcnenum omnc in fex HbrisCrcIlio- Volkclianis deyera fyLgiom ingeniofa malitia contra&um eft , aufim aggredi , & telis cx Fidei Catholicx Sacrarumque Scri^turarum ar- mamcntario depromptis non cbnficere modo , fed pcni- tus obrucrc. Vigedmus jam pneterijt annus ex quo peftilen- tiflima haec Natrix, in Sarmaticis paludibus primum nata,1 caput excrit , & per Germaniam ac Belgicam noftram fibi- lis & halitu fcediflimo graflata, etiam tecrum fiium virus fuperato Oceano intulit in Angliam , in qua trifti hoc tcmporc dicitur incrcdibiles progreflus feciflc : Ncmo tamen haftenus, quod /altem noverim, rcpertus eft qui

cum

Digitized by Google

;im illa manus confercrc cx profeflo fiifccpcric , & nocen- ffimum librum *$ ™s* rcftitarit. Non quod in Ecclcfijs c Acadcmijs noftris defucrint Viri longe Doctifiimi,fortis- irnique Athletae Veriutis Chriftianas , quibus hax viftoria 1 on minus gloriofa quam facilis extitiffct ; Sed tamen dum lli, aut alijs laboribus diftincncur , aut fperant nefanj Operis mcmoriam abituram in fumum cum quem aliquoc cjus Cenctiria: Decrcto Ampliff: Magiftratus Amftclodamcnfis adjudicatae Vulcano excicavcrant , ant /avam quam exhalat mephitim abominati idco cjus in Dcum 8c Chriftum contu- melias refutare dctrectant nc cas retraclarc & rcpcterc coganttir , uc Echo folcc ludifaata (equi Verba akenabiis , auc cxiftimant jam fatis fuperque nervos infandi iibri fuccifos cfle per ca cjux Socinis, Oftorrodijs , Smalcijs , Enjcdinis, Dudithijs,Catcchiftis Racovianis, Tranftylvaniae Neo-Ari- anis & fimilibusexcctris,Orchodoxi Thcologi fuo loco 8c temporerepofiierunt, manfic huc ufque abfque exprefla , integra 8c diredta Refutatione^ imo ex fuis rcnafcens cineri- bus Amfterodamenfibus,Lacinas faas voces,cjuas foli Erudi- ti percipicbanc & dcteftabantur , cum vernaculis ante bien- nium commutavic,uc adimicacionem Rabfacis fuas idioma- cc populari licentius 8c infolencius cvomerec Blafphemias. Quod cum viderem ctim probro Caftrorum Ifraelis & prae- fentaneo evidentiflimoque Ecclefiae periculo conjunctum , haud diutius cunclandum ratus , in nomirie Domini 8c ejus fretus auxilio , fbrtis armatura , ipfam Bclluam cominus ag- grcffus fam , eamque , fic confido , tam focliciter confodi & expugnavi , ut cjueam revulfbs illius artus 8c ferales exuvias truncis affixas Tropluis , in Veri tatis 8c bonx Caufie Trium-

d; 2 phum

phnm Ecclefiae coniccrare. UthosUboresnondefiigerem,! erTecit Zelus Glori* Divinae , Amor Domini Jefii Chrifti , Ecclefia: Cura, & Confcientia Muncris quod fuftineo: Nunquamenimeoufquefui <p*t«>x9f, utvellemijsDo&ori- bus umbraticis annumcrari qui extra Scholae in qua doccnt pomccria egredi non audent , ac revera fcipfos praeftare quod audiunt, ncmpe Profeflbres publicosj quibdque, ut noftri hic Aufonij ufurpcm vcrba , Sedulum cuntlls fiudium docendi) Frutlus exilis tenuisque /ermo. Latius fc cxtcndit Pro- feflbria vocatio, Sacra potiflimum,- neque praefentium dun- taxatDifcipulommfpcc^at /ublcllia, fed ctiam abfcntibus 6c procul diffitis lucem fuam ftudct fcenerarc , &oraob- turare Advcrfariorum qui hinc indc illi fc opponunt Salu- tari Vcritati y cujus Vindicias fibi commiflas novit. Potuis- fcm &c cgo, fi ullus, praetcxcte ordinariarum mearnm ©ccu* pacionum molem, qn? quanta fic norunt,vident & ftupcnr, quod magis eft , ij fub quorum verfor oculis : Scd pati non potui Voikelianum Syftema diutius hnfnme diem canfimere Sc de noftrorum filentio procerviter criumpharc , iftudquc Tzopharis illi tacite repofui , An multitudmi verbornm non re* jponderetur ? aut an Vir loquax juftus baberetur f Ad mendacia tua /pomines fikrent? <&te fubfamantem nemo ptidore fuffimdertt ? O- pcne autcm , Frater Cbarisfimc , quam in co refutando pofiii , partemhanc prirnam, eamquepotiflrmam, quae in malr occultioribus radicibus & carum fubtiliflimis tcnaciflimiiq; fibris revcilendis occupatur , co-Tibi acccptiorem futuram cenfui,quod Orthodoxiaenoftrae rctinentiffimus,mafctilam & «W«*e«i« proficcaris Pietatem, in qua optimo- xum noftrorum Parentuni foilicittidine fuimus cducati -y ncc

poflit

Digitized by Google

poffithujus devicTi non ttm Hoftis quam Monftricapuc^ non efle fragrantiffimi odoris omnibus ijs cjuibus , ut Tibi , Servatoris unici noftri Nomcn 3c Numcn in pretio eft. Nihil cquidem, Dci bencficio, noftra: per Gallias Ecclefia: fibi metuunt ab hac Pcfte,- non (blet enim Gallta, Hierony- mo teftc , talia proferre monfira ; JeJ Wis Jempcr Jortisfimis (sr elo* quentisftmis abundat ; Ipfe tamen omniaquc ea rtim membra , cju* inter 8c Tu nomen Tuum prohteris , illam merito deteftantur. Quod vero Ambitiofo hoc feculo grandia Mcccenatum Nomina hicnon appellcm in limine, fed Te folum,Germanum & Unicum Fratrcm mcum,decennio me natu majorcm, Auguftiffimi toto Tcrrarum orbeFori De- cus non ultimum, Familiar noftra: columen, mei meorumcj; ftudiofiffimum & amantiflimum, ame meifque Parentis lo- co femper habitum & porro habendum, non alia me movit . ratio quam ut Cippum erigerem Amori illi vere Fraterno, cjuo me fub alio Sole pofitum , 8c x**™* imo U*»Mf*m t»^«« in hac Borca luftinentem, tantaque locorum interca- pedineaTcdivulfiim, tenerrime profequeris; Ac prout illius fenfus penitiffimis meis infixus medullis non mino- rem mci ad verfus te amorem excitat , quo fit uc dies no- clescjne Te in eculis , in animo, inore babeam, utdebec amoris pretium amor efle , foletque animA magis efle ubi* amat cjuam ubi animat, 8c nulla fere alia re durior hxcmca Statio fit mihi, quamcjuod proculfim iPacria, procul a\Te , o 1& Trxjidium tsr dulce decus meum ; ita conor hic ejus mcmoriam animo grato vi&uris committere Chartis 8c aci pofteros tranfcribere , eoque vel folo nominc me illis com- mendare, quod in Te yere Philadclphum Fratrem , cjho

q 3 tcmporeL*

tempore alils Fratfum quoquegratiarara e/h, confeqnutus fuc- rim. Propofacram hoc anno ad Vos excurrere , tum ut in amplcxus Tuos ruercm , tum ut femel adhuc inviferem grandaevam moeftamque noftram Matrem , id fummoper£ expetentem , poft clatum antc fefquiannum Optimum noftrum Patrem, quo cum ultra fexaginta annos conjun- ctiffime vixcrat , & cujus memoria utrique noftrum co cha^ rioreft, quodnihil /anclius babeat , utaitille, reVerentia ju~ perftitum , quam ut amijjos Venerabiliter recordetur. Vcrum enim- vero , ingravefeens etiam mea i£tas ac pedetentim acce- dens metucndum illud *»p«s-<]uod ^foOfwW, attritae vircs ftudijs& vigilijs , vixque parcs amplius itinerationum diffi. cilium vebementioribus concuffibus, illis faltem poft tam diutinum fitum haud tcmere committencte, Profeffio- nisque meae vincula 8c continuandi labores, coguntmc, non quidem penitas Vadimonium deferere , fed tamen etiamnum compercndinare & differrc , Aonccgrata fupcr- veniat quae non /perabitur bora, ac per Coronarum Pacem pu- blicam faciliorcm fecurioremque tranfitum in Patriam ade- ptus fuero. Interea temporis , hac mci loco provincia de- fun&urum filium meum primogenitum , quem ccu Tuum Paterno femper amorc complexus cs, Vobis mitto, ut ipfius faltem oculis , manibus & ore , meis cum nondum detur , Vos coram tucri , ample&i , alloqui , poffim. Nul- lusque dubito quin hoc Veritatis Catholicae Trophaeum , Philothecij artcrni vice Nomini Amorique Tuo , Honoris Amorisquc ergo infcriptum, eo fit acceptius Tibi futu- rum , quo i ofTercndum ipfius manibns quem aliquoties ad Te revifcrc optafti. Pergc , Cbartsfime Frater , Illi Mcisquc

omnibus

Digitized by Google

emnibus mccum ut folcs bene vcllc , prout pcrgimus Om- ncs Deum Opt. Max. pro Tua incolumitate & profpcritatc venerari , Teque ex animo vigerc & valcre Neftorios in annos vovcmus & optamus. Vak^. Groningae Frifiorum , pridie Pafchatis , annoChrifti m.dc.li.

Tuhj , magb quttn fuus, omni fludh & rifequio,

SAMUEL MARESIUS.

Digitiz

Fides Catholiea hxc eft, ut Unum Deum in Trinitate Sc Trinitatcm in Unitatc vcnercmur , ncc confundentes Perfonas, ncquc Eflcntiam feparantcs.

i Arianc ad Jordanem

SAMUE-

Digitized by Google

SAMUELIS MARESH

m •

Prjefatio ad Le6torem.

I T Apparatu prolixo & Prologo Galcato , tc

in limine detineam , Amice UBor* nihil attinet. Gemit Ecclefia fub mole Controverfiarum Theologicarum , & wi irwL ^^ noc <hfputaci feculo multiplicari gratss , aegre ferunt omnes i j quibus pax Jcrofolymorum cordi eft : Sed inter eas qu* necefla- rib tra<5tantur, primarium locum tenent quae intcr Cathoiicos 6c Soci- nianos, omnmm Hxreticorum f*cem, folent agitari. Socinianifmi enirn virus, cor ipfum Chriftianifmi re&a petit, cftquetanto coeteris Hatrefibus nocentius, quanto pcftis alias febres fuperat. Nempc id petinuic adliancfxculorum&ultimopumtemporum amurcam ttc non minus a- criter de Religionis dogmatis difputetur a plerisque , quam parum de vita Religiofe inftkuenda vulgbcoftitatur : Multos fiquidem hodie repe- rias Pacuviano dignos odio , philolopha fcntentia, ignava opera , & qui derebusSacrisdilTcrunt nix&rZ\i?etr£rtorS ^tU Ipfi Socinianiqui

morum raajori (anAiroonia cceteris volunt antiftare , & quos haud im- merito dixeris Pharifaifmum & Sadducaeifmum fimul , mira fane* vafritie ,

in Chnftianifmum invehere , magis tamen vacant Difputationi dogma» tic* quam emendationi vitx ; nec poflunt aliter , fi fuis inharreant placitis, quam firaulare Curios & vivere Bacchanalia: adeo obdarant fe , (ut ioquar cum Laftantio iib. i.deRel.cap. i. ) eetttra manifeUam veritatem> non tam de fuit Religionibus auas prave adferunt benl meriti , quam defe male , quiqumhabeantHer re&um fequuntur anfraffut; plauum deferunt , uifer ptacipitium labantur; iucem relinquunt , ut in tenebrh caeci ac debilet jaceanf*

Utqux ad Socinianifmi deteftationem & errorura quos fe&atur pcr- niciern exaggerandam dici poflent > huccongeraro, opusnoneft. Pr*- occupavit ante aliquot menfes Celeb. D. Hoornbceck, Academiae Ultra- jcainx Profeflbr, & qui in ea, meojudicio, folide ac foeliciter ^0X9- >«. Satis habuero, fi te, Benevole Uc7ort de meo in hoc Opere fii- fcipiendo, confilio & ordine paucis moneam • Cum itaque expenderem , quantum periculi a Socinianifmi lue imraineat Ecclefx in communi , no- tninatira Ecclefiis Bdeicis , quarum JEdificationi in hac ftatiooe, mea

(*)

P R '& F A XI O opclla ha&enus fpeciatim confecratur , haud abs re me fa&urum exifti- mavi $ n* mter alios «p*Au/jt*F Orthodoxx veritatis contra eam , licet me multis parafangis fuperiores , meum quoque nomen proflterer , mihique ccelttus concreditum talentum etiam huc explicarem. £um in finem mihi delegi hoc Religionis non Ghriftiana: fed Socinianai Crellio- Volkelianum Syftema quod >v vof* refutarem. Nec enim humeros meos pares putavi vaftiori confilio de omnibus Socinianis fimul & turmatim impetendis-, quod molis eft majoris quam utci fufficiant vires unius hujui homuncionis laboribus alias ordinarijs Minifterij Ecclehaftici & Profeflionis Acade- micae fupra modum occupati : Cogitavi me fuperato jam iEtatis meae meridianocirculo, & poft vitz annum quinquagefimum primum exa- l tu m , Ecclefiae Domini mei ]efu Chrifti plus praeftiturum > (i unicum c primipilis Hxreticis adonrercominus & feduld, quam (i incerta veli- tationeomnesfimuleminusprovocarem. Quarehunc mihi felegicum quo manus eo utilius confererem , quod & totius dodrinz Socinianae Corpus comple&atur , & publica Fa&ionis illius authontate prodierit • quod ipfe Crellius mox dicet in 1'rafathne quam ei praefigere voluic. Plus etiam ab hoc uno hbro imminere periculi quam a cceteris omnibus ejus colluviei agnovit jam olim Ampliflimus Magiftratus Amfteloda- mcniis , qui pio & laudabili Religionis Chriftianae vindicanda? zelo , ali— quot ejus Centunas m illa fua Mcrcuriali Urbe clam recufas , Vul- cano adjudicavit. Etquantum prasfidij in eo reponant clancularij tc- temmae Harrefeos emiilarij & promotores, palam fecerunt ante bien- nium , illo in Belgicum idioma tranflato , & qu6 ad ejus lectionem magts invitacenturhommes praepoftere ciiriofi, qutbus fblemni niti in vetitum femper cupcreque negata , pra;fixo hoc Elogio , quod opus illud eftet ifl

Ijollant bp £> cljr pc n toonn i fi c ccfcorm t / op c nbacrlt j icfe rr r r r ccu trcrt/ cnmcttyicrDcjbjant antun^ ingjanuario. Stergo

hunc Goliam fub aufpicijs Divmis proftrarum dedcro , aclum erit de cceteris, 6c confirmabitur adagium Arnobio lib.6. contra Gentet ufur- patum , cadere fabrum cum firias fullonem. Ut huic etiam obfifterem - iHmulus mihi fuit , quod exceptis pauculis Difputationibus dc Divinitate , Chrifti , i D. Polyandro *tS cr «yloi? fub titulo Qoncertationis ^Anti- Vol- fylian*, haud ita ante fuum obitum editis, neminem viderim qui ex profefto Volkelium refutandum lufcepent. Quin ncc Tarnovio, nec

Stegmannoj

Digitized by Googli

AD LECTOREM. Stegmatltio , nec Joanni Junio , nec Bifterfeldio , nec Becmanno, aec rrantzio Jefuitx , cum adverius Socinianos fcriberent & difputarent , in- lotuifle vifus eft. Audio quidem Alftedium in Hungaria paullo ante tium obitum generahus aliquid contra illum emififle ; iednecdum rnihi ;ontigit videre quid illud iit.

Mihi autem vitio verti non debct quod textum integrum libri nefanj :urarim recudendum. Cum enim fupprimi per hominum curiofita- em & mahtiam nequeat , nec in eo voti (ui compos extiterit AmplifT. Vlagiftratus Amftelodamenfis , malui illum integrum fiftere Le&on , le crederer fuffiirari velle vidoriam , quod nolcbat Alexander , & data >pera delumbare atque extenuare Adveriarij mei argumenta ; Ubi Le&or pfam Befliam fua verha refonantem audierit , ( ut hic adhibeatn di&um Efchinis dc oratione Demofthenis m ie habita , relatum Hicronymo pijl. adPaul. delih. Divin. cap.z. ) & iimul noftrasad lllam Ceniuras & \nnotationes *k%#k*mvt expendent, facilius de totuis Caufx natura & nerito judicabit. Oppofita fib\ mutuo appofita magis elucefcunt. Et iicut , inum dulcius eft quod prope mandragoras crefcit , & iuavius olent lilia

roixquxjuxtacxpas & alliacarpuntur, fic ex hacantitheli plus ac- :edet fuaveolentix 1II1 veritatis Caufx quam fuiccpi propugnandam. Ita ndent Lectores nihil nos metuere nobis ab iftorum hommum ftrophis x cavillatiooibus , quandoquidem eas integras , ommbuique iuis veft i- as colonbus , proponimus & expendimus , confifi bonitati noftrx caufx , |C quod eorum Sententias prodidijfe fuperajfe efl , ut loquitur Hierony- nus adCteftph. Prxluxerunt mihi in eo, Francifcus [unius, qui te\- um anonymi Samofateniani intexuittripliciiux Dejenjtoni Catholica pro .Tnnitate;SibrandusLubbertus,qui ipfius Faufti Socini opus pernicioium e chri/lo Hrvatort refutaturus , illud cum fuo labore recudendum curavit j •aulusTarnoviuSjqui ejuidem Socini librum contraBellarminum&Wiekum^ ux illins refutationi interieruit; Johannes Junius , qui Tra/ecJiones Socini um earum diftin&a refutatione cmifit m pubhcum • Alftedius , qui rheologix fux Polemicx totam Qatechefim Rakpvianam inferuit ; & ejus |uondam gener Celebernmus Bifterfeldius , qui Crellij hbros duos de Vno )c0 & Patre, diftin&os ab eohbro de Deo o* ejus Atuthutis , qui hujus •yftematis noftri primus eft, unacumeorum refutatione in hoc Belgio ntc complures annos recudi Yoluit. Cum enim non penttus poffint

(*) a detcrrcri

P R B F A T I O Jeterreri homines , a ncfanorum iftorum librorum Ie&ione , pracftat eos emitti cum alexipharmaco neceflario, ut non tantum nihil damni , fed etiam aliquid uttlitatis ad emptorem & le&orem ex illis redire poflit. Non proponotamentextum Harretici unico tenore legendum , fedexartua- tum & in friifta difle&um llium exhibeo, ut ubi venenum fuum nocentius cxerit, ibiillicoproftetamidotum, & tota quidem vipera , fed tamen in trochifcos concerpta , noftram fubeatTheriacam. NonauJimpro- fiteri nihil meinhoc meo Adverfariointa&umreliquifle, atqueficejus omnes errores demefluifle , ut nulli fpiciiegio poft me fuperfit locus • Spero tamen cordato & Orthodoxo Le&ori me m pbrimis & graviflimis ita fatisfecsfle , ut ex ijs quae apud me leget , etiam eorum quae ex pro- feflb non refutaverim refutationem perctpiat. Ubique ftudui ijfdem armis vafrum Adverfarium debellare, quibus fepugnafle videri vult» nempe Perfpicuitate, Scriptura, & Ratione: Indemajormihiubique cura foliditatis quamornatus, & maiui continua oratione Haereticum refutare ac mea conhrmare , quam operofe ejus argutias ad formas Syllogifticas revocare , aut noftra argumenta fimilibus formulis con* cludere : Hic enim modus difputandi aptior cft Academicis vehtationi- bus quac fiunt viva voce , quam juftis Concercationibus qux fcnpto nobis intercedunt cum Antefignams partium , in quibus res cum rc , caufa cum caufa, ratiacum ratione confern debet. Maneo quoque intra metas quas mihj prxfcripfi, nec vagor ad alias Quaeftiones vel Se&as , ut earum Syncretifmum cum Socinianis oftendam & vellicem ;quod canis qui duos leporesfimul infe&atur plerumque neutrum caput;& Sociniana do&nna1 in hoc fuo Syftemate everfa, fuapte corruant qua:cunque cum iila com- munia habere aut ex ea adoptare alij Heterodoxi vel Paradoxi Theologi voluerunt. Abftineo quoque multorum Authorum citationibus acrpom- pam & oftentationem congeftis , tum ne prohxitate nimia fiam txdiofus , tum quod nobis flt negotium cum hominibus qui nulia annorum & cano- rum reverentia ducuntur ; quibus nihil magis fordet quam Patrum Te- ftimonium & Authoritas , dixerit Iicet Tcrtuliianus , trimumquedjue ve- rifiimum ; & quos de fuo confenfu cum vaferrimis & teterrimis Haereticis ab Ecclefia primitiva folemniter damnatis , glorian paflim non pudet. Titulum operi toti feci Bpdram Sociniani/mi ixpuguutUM ; Nam revera ipfaSpcinianainipietas, cujusSyftemarefutandumfufcepi, Hydrae/l,

Digitized by CjOOQle

AD LECTOREM. fiutli Jerperttium inferior veneno^ ut cum Plinio loquar, &qua nulla no- centior, nulla mmXmyyK autmagis verficolor HitcIis ab orbe Chri« ftiano condito cxtitit , ut lllam omnium Ha:re(eon Lernam haud imme- rito quis dixerit • Hydrafaneeft ac beftiamultorum capitum , cxquibus tetras fuas exhalat Blafphemia* contra Deum & Chnflum illius ; im- pugnandoiphufmet Dei Perfectionem , Simplicitatcm , Omnifcientiam , juftitiam, Immenfitatem, Imniutabilitatem ; -/Eternam & indivifam Trinitatem perfbnarum in Eflentix Divina: unitate;Filij 8t Spiritus San&i veram Deitatem & Confubftantialitatem cum Patre; Chrifti Satisfa&io- nem pro nobis & Eccleha» fua? per illius fanguinem pretiofam Rcdemprio- nem ; Animorum extra corpus exiftentiam £"<: immortalitatem; Carnis refurrectionem ; Tormenta mortis arternx impijs debita ; Magiftratus legitimam Authoritatem ; Sacramentorum ncceffitatem 8c ufum ic plurima alia Rehgionis Chriftiana? primarta firmamenta ; Hydra eft in qua Satan ex orco , Ebionem , Paulum Samofatcnum, Photinum, Arium, Maccdonuim, Manetem, Hermogenem , Marcionem ,Pe- lagium , Mahumetem , & lTnnles cxcetras, jam olim feorfim Fidei Ca- thohcx infeftiflimas , fimul orbi fiftit redivivas ; 5c qua: fub fpcciofo fanctitatis majons fcctanda: ftudio &: morum melius lnformandorum pra:textu , adeo vcrc di&um a Publio Syro quod Matus uli bonum (i fimulat tunc cflpejfimu* , Verirati ac Pictati evertendar & Thalmndi atque Alcorano cum Euangclio Chnfti confundendis,unicc incumbit; ut Soci- niano cuihbet dici queat quod habecTertuIhanus ltk$. contra Marcionem'% Definat nunc h*reticus a ]ud*o > afpis tjuod ajunt a vipeta, mutuari venenum^ Hanc veroHydram multicipitcm bclluamquc Lcrna?am,labore Herculeo conficerc, debellare, exarmare igne Scripturarum & re&a: ratiocu nationisex Dei verbo contorcis fpicu!is,aggreftus,hunc primum Tomum, Bentvole Letfor , eniitto in publicum , qui jamdiu prodijflet , (i prarli ce- Lntasnoftrx diligentia? refpondifict. Quid in eo genere pracftitenm St porro praiftarc pofiim , fi Deus Ti anquillitatem , Otium & Vitam lar- gutur,tuum efto judicium : Brevi fequencur duo reliqui,fi eorum quorum intereft pios & honeftos noftros conatus ac labores ad Dei Glonam & dificationem Ecclefia? fufceptos promovere, Favonium illis adfpirantem lcnfero. Habesinhoc Syftematis Sociniani duos pnores libros, cum sorum Refutatione -% fingularem fcilicet Crelbj de Veg & ejut attributis

(*) y wquo»

Digitized by Google

PRJEFATIO

in quo fubdole occulta femina fparfic & jecit fundamenta totius impia? fua; lioctnnar^Sc primum Volkelij qui de Dei operihut infcripcus eft.Cum autem ih hac noftra Editione fequuti fimus exa<5te Volkelianum exemplar quod prodijc RacovU Typit Sebaftiani Sternacij , anno a nato tyriflo 1630. etiam curavimus ad margincm notari numerum paginarum juxta illam edicio- nem;& ficut mox praerigemus mdicem Capitum utroque hbro hujus prio- ris tomi comprehenforum , in quo duplex nota paginarum occurret, al- tera Editionis Racoviana: , cui correfpondent numen noftn margmales, altera hujufce noftra: Editionis , ad illius paginas accommodata , ita in calce adjecimus ad texttim Adverfarij, nequid ex illo videremus fub- traxifle , idquc juxta notas paginarum Editioms Racoviana: , prout nobis fignantur ad marginem , Elenchum duplicem Locorum Scripturx & Materiarum qua: in illo traaantur , excerptum fideliter quoad eos duos libros ex generali Indice duplici quem habet ad calcem Racoviana Editio ; Hos duos Indices tres altj fequuntur noftris Scholijs , Cenfuris & Annotationibus adaptaci; pnor Locorum Scripcurae,alcer Rerum prarci- puarum , tertius Authorum nobis fparfim & parce totoopere citatorum. Jnquorum duobus pnonbus pagina: noftrae accurate defignantur.Ne vcro teperturbetquod videbis finguhs fere Capicibus prarfixa quorundam Or- tiatiflimorum Studioforum nominajEtenim cum illi m Controverfijs So- cinianis prore&un magis, has noftras Lucubrationes prout excudebantur , fibi fumpfennt in materiam Difputationum extraordinariarum,quas CoU legialiter,valuis tamen apertis, /ingulis feptimanis me Praefide habuerunt, 6c prasterea Indices ipfos Cenfurarum noftrarum colligere & concin- nare voluennt , non debuit ipfis hoc publicum nnnwvw fuar & Diligen- nae & Eruditionis vel inviden vel denegari. Plura non habeo, Bene- vote Leftor, de quibus te moneam , nifi ut vel *«pp«V«S noftra vel Errata Typographica quorum majorem partem poft omnes Indices fubnotatam repenes , pro tua humanitate fcras aut auferas : Interea precare pro me , ut Deus Opc. Max. meis ftudns & labonbus ad Sacrofandi lui No- minis Glonam & Veritatis lua: elucidationem fufcepris , ac porro conci- nuandis, quamdiu hic Spiritus hos reget artus , arlatim bcnedicere digne- tnr. VALE.

Trdfath

Digitized by Google

Trafath QrelliisM teti Operi prafixa, cum tjus Qenfura.

JOHANNES CRELLIUS Ecclcfiae Racovienfis Miniftcr,

Christiano Lectori Salvtem.

lohannes Crellius Ecclefu] Abufivc ilti homines fuar fa&ionis conventi- cula Eccleftdrum nomine exornanr nec aliter id intelligendum cjuam quomo- do dixit TertulJianus Itb.t.contra Mar-

cion. laciuntfavos & vefpd, fdciunt Bccle- ftds&MdrciQnitd; Item LadtantiusM. 4. dtvittdruminji. cap. 30. Singuli quaj, cortus hdreticorum fe pottjftmum Cimftunos & fudm ejfe Bcclejiam Cdtboltcam vutant.

Uantum in cognitione rerum ad veram religionem perri- nentium (it pontum, Chriftiane Lector, ignorare nemo poteft eorum , qui lacrolanctum Jefu Chrifti nomen fincero pe&ore profitentur. Ea cnim notitia vita: lux eft , qua" qui csrent , ij ccecorum inftar in tenebris palpant , quid fequan- tur, quidve declinenr, ignan. Arctum certe lllud arternaelalutis it^r invenire nequeunt, necpertot falobras, tam angufto inter pracipitia tramite, ad fuprema? fehcitatis faftigium eniti. At quibus cceleftis illa ventatis lux arfulfit, ea pracfertim , cjuam orbi caliginofo Chriftus in- tulit , ij & extremam , ad quam tendant , vitae metam cernunt , & viam, quac ad eam ducat, vident, ac ducera naeti Deum , iter iftud beatitatis ingredi , & ejusdem ope adjuti feliciter emetiri poflunt. Quare omnibus, quibus (ua ialus eft cordi , rerum ad religionem cultumque divinum fpe- dantium fcientia feduloeft inquirenda ; &. il qua ctiam ftri&ura hujus lucisillorum oculis feleinferat , cavendumeft, ne eam fpernant , (cd quamvis obfcunus luccntem tam diu fsquantur , donec dies illucefcat, & lucifcr oriatur in cordibus ipforum , ac clarum tandem Solis jubar omnes cx animisillorum tencbras pellati Quod cum divina illis beni- gnitate aliqua ratione contigit, alios ctiam monere atque excitare de- bint, ut evigilent c (bmno , & velut e mortuia refurgant, utChriftus cos illuminer.

QnMum incognitione] Ut hrc ge- | ftntlum lefu Cbrijlinomen fncero pettore neraliaprobamus, fic negamus Soci- [ projitertur , utj>ote qui omncs ingenij nianos ijs annumerandos , qm fairo I fui nervosnuendunt aJ Chniti Divi-

nitatcm

Digitized by Google

sutatem «tcrnaro > falutatc Offkium , & Redercptionis noftr* fuo fanguine preciofo Beneficiuui evertendum & impugnandum; nec fublimius quid de Chnito arterno, proprio & nuturali Dei Filio fcntiont > quam Mahumetes in Alcorano ; ut potius Achnftiani & Antichriftiani , quam Chriftiani dicendi fint j niii fe Ghriftianos dictos

Ltftortm,

vclintabimpugnatoChrifto,' utlm- pcratores Romani fe Gotthicos, AIc- mannicos, Vandalicos&c. abexpu- gnatis illis gentibus ? ocitabant.

Bs frdfertim quamorbi] At nullam dari pofledatam-vC unquam fuifle a- Ham luccm veritatis ccclcftis inter ho- mines, quam qua: eft a Chrifto , lu- culenter docemur ]oh: 1,9.

Quare cum Paterille lumtnum poft denfiffimas ignorantia; tenebras, que; terrarum orbi per mulra lecula incubuerant , vita: lucem iis reddidiflet , ^ui in umbra mortis federant ; noftri homines eo fpbndore tum ipfi ad falutis viam re&ius cognofcendam funt ufi > tum ut alios in candem tra- ducerent , operam dederunt , & quam ab iis , qui anrcceflerunt , ac- ceperant facem , Solis cceleftis radiis luculcntius accenfam , ahis iterum praeferre pro fua virili func conati. Eam ob cauflam non paucos in Iucem ediderunt libros , quibus vel univerfam Chrifti religionem breviter expli- carentj vcl dequibusdam illius capitibus fufras diftererenr, & ab erro. rum ea nebulis , quibusadhuc involuta eflent, vindicarent. Quaqui- dem in re 8c neccflStati fatisfecifle , & utilitati , qua: illius Iineam egredi- non una ex parte confuluifle videntur. Na m & rudiores habent ,

tur

undefalutarem yeritatem pietatisque doclrinam difcant ; & eruditiorcs, unde ad uberiorcm rerum dirinarum cogniaonem inftruantur.

Tofldenftjftmas] Non tamen ita fue- rantcondenfatz» quin & Deus plu- riroos fibi refervaiTct qui genu Baali aon flecterent > & inviolati remane- rent fundamentales illi articuli , de SS. Trinitate > Incarnatione Domini noftri Jefu Chrifti, ejusqueSatisfa- £ionc propeccatis noftris, Anima- xum immortalitate , Refurrectione carnis > Pcenis infernalibus impiorum j&c. quos Titanio conatu Sociniani iludem evertcrc.

Fafiri toniines] Viderunt quidera

ad fuborientis Reformationis lumen abufus quofdam deferendosjfed prout Dum viunt flulti vitia in contrma currm$ itahidum volueruntfumumfugerein ignem feconjecerunt > Se Scyllamde- clinantesTraditionum ac Superftitio- num humanarum, incidtruntin Cha- rybdim teterrimarum Harrefeon , a- pertc Chriftianifmi fundamenta fub- ruentium, adquam a!:6s fecum co- nantur deducere , non facem veritatis Solit cceltjlii radijs iNCtdentihs accenfam , ijs pratferendo > fed Pharum Nau-

paftaiam

Digitized by Google

T>r*failo ad Lefforeml

pa&zam crigendo, & ignes fatuos Ratiocinationum infanarum accen- dendo, quos qui temere fequunturin caidem voraginesF.rrorum capitalium & perditionis zternz fe przcipitant.

SonpMUos tnlucem ] Sed libros z- ternis dignos renebris , in quibus lu- rida terrtbiles mifent aconita noverca ; & te&orio fucatz doquentiz argutijsq^ Sophiilicis c Scriptura perniciofe de- torta ac fallaci rallenteque ratione > horrendzblafphemiz artiticiofe cir- cumveftiuntur > ad inefcandos iim- pliciorcs ,

— Vclutipueris abfpitbia tetra me- dentes

Cum dare conantur , prius oras pocuU ctrcum

Contingunt dulei mcllisflavoj} liquorc. His fanc libris Socinianis univcrfa Cbrijlircligio non explicatur , fed evcr- titur; non crrorcs refutantur , fed plufquam decumani liberaliflime pro- pinantur; ut eos accefTuris meritopij inclament ,

Frtgidus, o pueri, fugite hinc, Utet anguis in bcrba. Eft in iliis quod rudiores decipiat & eruditiores merito exfecrentur. Ha-_ bentpriores quod metuant, poftcrio- res quod refutenr.

Defid e ra tu s nihilominus a non paucis fuit ejusmodi liber , qui .& religio- nis myfteria plenius aliquanto explicaret , quam in compendiis factum ; &n"mul, quz alibi fpariim eflent fufeque difputata 3 velut infynopfin reda&a , divins ventatis ftudious exhiberet legenda. Quem laborem cum non parum utilitatis alijs allaturum cerneret , Vir aliquando tum pie- tate , tum eruditione przftantiflim us JohannesVolkelius, Ec- clefiz Smiglenfis paftor , eum in fe fufccpit , & hos , quos nunc edimus, de vera religione libros confcripfit. £os cum alijs viris pijs atque eruditis legendos dediflet, dignos judicarunt qui iimul ac ultima illisefletabipfb inanus addita , lucem afpicerent. Sed morte przventus , rem , ut volue- rat, perflcere non potuit. Itaque labor hic illis exparte fuit reli&us , quibus ante obitum de toto opere judicium Aucfcor permiierat. Quia vero id ipfi ab initio fuerat propontum , ut ea potiflimum explicaret , quz ad ipfam rebgionis przfcriptionem pertinent, & illa do&nna Chriftianae capita defenderet, de qwbus noftrz ab alijs (ententiz abirent diverfz; breviusdeattributisdivinisdiflcruit, de quibus minus eflet internos&: alios controverfiz. Quamobrem ij , quibus judicium de totius operis editione fuerat permiflum, cenfuerunt , fuilorem attributorum divinorum expiicationem operi rehquo efle przmittendam , ne przcipua facrofan.de; Thcologiz pars przczteris veluti negle&a videretur.

(**) Defideratus

Pfjffath sd Le&orem.

Defideratus mhtUminus ] In id ergo fuit incumbendum Socinianis , ut fuc do&rina: integrum ederent Syftema , &impictatum,vel ftri&im vel feorfim in aliis fuorum libris difperfarum , corpus cffbrmarent , ei haud diffimile quod defcripfit Horatius ud Pifones; Yiumano capiti cervicem piftor cquinam lungere fi velu & varias tnd:tc:re plu-

n:as

Vndify colUtis mcmbris, ut turpiter atrum

Vefinat in fifcem mttlier formofa fu- ferne ,

Spedatum admifft , rifum teneatis a- mki,

Ecclefia SpiigUnfis ] Quo fenfu ipfe Crellius, ut fupra notavi , Ecclefta R.ik°vter)f}s Mtmfier infcribitur. Tales fane non doctorcs , fcd feductores funt Ecclefia» •, non Paltorcs qui fe- quaccs fuiabducunt a pabuiis verita- tis , fed impoftores Hyxnis fimiles quae Paftorum voces imitantur ad Greges diffipandos: Habitu ac

inine Oves imb Paftores mentiuntur ; fed revera funt, ut cum Philonelo- quar, JvSfctTroticTii , & judice Chrifto Maiuvn, 15. lupt rapaces, Quamcjj lupifavaflusferitatisbabent. Dc illis iftud Senecs lubetufurpare; Er- ras fi iftorttm qui tibi occurrnnt vultibnt crcdts; bominum effigies babent , animot ferarum.

Eos citm alijs viris] Habent ergo ha- dcnus approbationcm Factionis So- cinianar ; ut totum Socinianifmum evertiffe credendus fit qui illos refu- tarit.

Et illa doEcrina Cbriftiana] G irca vera do&rinx Chriftianae capita non agit netSLfKtvet^iKuc fed <xp<t0-Kf v*$-jxuf ;nec clypeumproillis, fedgladium inilla arripit.

Brevius de attributis ] Ex quorum ta- men cverfione pendent reliquae hypo- thefes Socinianx ; ut non immerito homines fubdoli eenfuerint huic rei a liminc Syftcmatis fui fortiter infi- ftendum.

Hunc laboremcum mihi , au&oritate Ecclefia? accedente, deman- daflent • facile animadverti , quam grave humerismeis onus imponere* tur. Veruntamen cum illi , qui ita cenfuerant , rem urgerent , negare id , quod poftuiarent , religio mihi fuit. Quare Deum fuppliciter pre- catus, rem fum aggrefliis, &,quodunumpotui, fidemacdiligentiam in me defiderari panus non fum. Etli ver6 non defuerunt, quiordinem operis Volkeliani alicubi mutandum , & quar Auctor Iibro quintotra&as- fet, a fe invicem divulfa , locismagis proprijs fparfim inferenda puta- rent; fatius tamen judicavimus, compagem operis non diflolverc , ne alia etum , que ordinis confticuendi caufa funt ab Au&ore difta , mutan- da eilent. Satis aequo lectori fore putavimus , fi ea , quae afleruntur , vera efle ac falutaria deprehenderec 3 &. ordinis etiam , cjuem Au&or fequutus

cft*

Digitized by Google

Trafith ad U&erern. efl , rationem ei aliquam conftitifle animadverterec. Cum verd Volke^ liani libri edinoni jam tum eflenc maturi , cum Iiber de Dco ejusq; attn- butis vix a nobis adfe&us , nedum confe&us cflcc • vifum eft illos tan- tilperarfere, donec hunc confcriberemus » uc cempus aliqua ratione rc- dimerecur. Qua: caufla eft , cur duplicem paginarura ordinem h»c de- prehendas; Iicetlibrum deDeo ita Volkehanis junxerirous, ut unum cum ijs opus conhxiac.

Jiunc laborem ] Fateor impudentiori Sophifta? peffima: caufa* patrocinium committi nonpotuifle-, Etfi <\ua Frr- gdtma dextri , Defendi pojfent vel bdC de~ fcnfa fuijftnt. Interiin hinc colligo Eiclefu malignantium & Socinianx awtlwiM^ inlucemprodijfTehoc om- ne tnonftrurn , bofTtndunt , ingens , in-

forme, cui lumtn ddemptum \ adeo ut il-

lius Societatis homines non poOnnt

pro fuis non agnofcere qua? toto hoc

Syftemate fuo continentur.

QudrtDtumfuppUctter] Nempeea-

dem fronte qua apud Phardrum , I«-

ttrnamfuT dcctndit ex dTd Iovis , lffun. £

comfilavit dd lumen fuum. Harc enim

Theomachia Crellij , non Deo in-

vbcato & benedicenti debetur, fed

Deoirato & fpiritum vertiginis huic

Scriptori jufto fuo judicio ad effica-

Quicquid autem a nobis praeftitura eft , quod ufibus tuis , benevole ledor , (erviat , id Dei opcimj maximi ac Servatoris noftn |efu Chrifti benigni- taci debetur. Nobis mhil inde decerpimus. Nec eos fua fraudatos laude volumus , qui ante nos hoc argumentum de Deo ejusque attribotis tra&a- runt , quorum libri verfantur in hominum eruditorum manibus. Quic- quid apud nos inveneris , quod ab illis dictum fic prius , id ipfis fecundutn Deutn ac Chnftum adfcnbas. quin per me licec omnia illis adfcnbas. Neque enim novicacis laudem quarrimus • fed uc pnfca illa veritas , facns Inenscomprehenfa, inlucem proferacur, ac priftino fuo nicon refti-

(**) 2 tuacur,

ciam crroris immirrcmi.

Ftdem dc diUgtntiam ] Utramque agnofco ; Fidem datam ( uis fociennit de impugnanda Dei natura & fub- ruendis veritatis Chriftiim* funda- mentisj Diligentiam & fedulitatem inerrore propugnandoi Verum illi ha&enus ijuis merito dixerit, N»« am$ nimium diOgtnttm.

VtTa effe ac fdktdrid ] Cordatut I e 1 tor tilta illa non deprehendet, fed falfa & perniciofa.

CurdupUctm paginarum ] Talem de- cuit Authorem Ji^yjv ^ *xa<Ss-«SV <* wtmt fguc V-ut « wTS Jac: i, 8. Nos vero ne quid Sociniani immutatum a nobis fufpicentur hunc duplicem ordinem annotavimus ad marginem textus Syftematici quem rcfut|mus.

Trtfath ad URorem. tur, laboramus. Utinam veroomniajam itaeflent ab alijs di&i atcjue explicata , ut nihil proi f us reftaret dicendum , quod» cum ipforu m diais fcnptis-ve comparatum , novum videri poflet ; nihilque nobis reli&um eflet aliud , qu£m ut , quae a clariffimis viris ante nos aiferta defenfaque eflent , tum ipfi difccremus , tum alijs inculcaremus.

Id Dei Optimt] Agnofco & ego qucda non incommode difta fuifle a Crellio & Volkclio; tum quia ea eft mendacij inanitas , ut confiftere nequcat defti- tutuokfulcro quarundam veritatum; fcum quiaopportuna verba quandoq; olitor loquutus eft ; Interea tamen 8c <ju$ bene di&a funt , ad peflimum finem referuntur , & plurima funt

£;(Emi commatis, funtque reliqua in- ar paucorum granorumfrumentiin grandi acervo palex. Jgitur hic liber Crellio Volkelianus ha&enus dignus efto elogio quod Martialis fuo operi afljgnabat •

Sunt bm*i frnt quadam mcdiocria,

funtmalaplura% Qtu legis j bic aliter nonfit Avite li- ber.

Quapropter de eo dixerim jure quod habet Auguftinus l:b.j.de docl. Cbriil. tap.30. deopere Ticonij Donatifte, mutatis mutandis : Libtr ipfe & legatur aftudioftsquia, non plunmum, utTi- conij labor, fedquandoque adjnvat dd Scripturas intelligendas , & non de illo fpereturtantumquaittum nonbabet. Cau- te fatie legendus eft , non folum propter quadm in quibus ut hom9 erravity fed

maxime propter ilL qua fuut Socinianus harettcmloquttur.

Nec eosfua fraudatos ] Videtur Crel- lius fpeciatim Vorftium refpicere, cu- jus paflim veftigia premit, & quem etiam quandoque teftem palam lau- dat : Nemo enim ha&enus praeter ipfum ex quo ccepit OteAe? dv ex Soci- no, tam folemnia circa Deinaturam & attributa deliraverat : Habent ita- quehic ftmiles labra latlucas, Sc quoi Crellius acceptum fert Vorftio, prior Vorftius Socino debuerat.

Hequeenimnovitatit] Imo quam no-^ va fint, quain inaudita haclenus in Ec- clefia Chrifti,quam remota a prifca illd veritate* quafacru literis comprehenditur , qu; hic commentus eft Crellimf, Lectori cordato & noftras Cenfuras cum illius textu conferenti faciie ap- parebit.

Vtiuam vero omnia] Etfi haftenus omnia non fuerint in Ecclefia Chri- ftiana fic abalijsdicla & explicata> ut nthil prorfm reftet dicendum quod novum videtipojftt* tamen nihil fupere-ftjure diccndumquodillisevertendis &re- futandis fit adhibendum, uted col- limant adverfarij.

Quod fi aliquas putabis in hoc opere laboris noftri fuifle partes , eas tri- buas vclim Venerando-Seni , & non pietate minus , quam generis nobi- litate pracfUnti viro Dn# Stanisiao iun^jLuu, cujus ut

in pluri^

Digitized by Google

Trdfttio ad Le&oretn. in plurimis alijs , ita & hac in re fingulare extit.t de Ecclefia Chrifti ho- minuraque falutc bene mercndi ftudium. Is cnim opus Volkelianum poft Audoris obitum , tanquam prolem parcntc orbam lufcepit , & cura lua ita fovit atque aluit , ut in publicum tandem prodirc poifet. Nam £ poftquam operis edendi labor mihi fuit ab Eccletia demandatus , velu. ipyoJitlJir hortari me nunquam defijt , doncc rem videret confcelam ; ac ut fumtus non deeftet, pupillac velut elocandae dotem conquifivit. Itaque lllum tanquam alterum hujus opcns parentem agnofces , lector benevole , & pro ejus noftraque falutc , qui tua: faluti conlultum cx ani- mo cupivimus , Deum orabis. Vale , ledor amice , & crefce m gratia &cognitione Domini noftri &Servatoris Jem Chnfti. Ipfiglona& nunc & in diem xtermtatis. Amen,

Quod fi aliquat ] Ne jadet fe qui accingit fe ac qui difcingit i Reg:xx, 1 1. Fruftra totius opetis hujufce uti- litatem deprzdicat harreticus : Et ipfc & fuus tp>ccft«V7ffs- qui tantopere illi eft obftetricatus , ineopeffime^Ef- clefid Cbtifii bominum^ fdlttte meriti funt , nec melius quam Ulyffes cV Si- non de Teucris, equum fuum fatalem & infidiarum plenum , Trojam inve- hentes.

Ab Ecclcfu ] Sed ab Ecclefia ma- lignantium , contra Deum & Chri- fturaejusiniquiffime confpirantium : quanquam & hinc apparet , hoc opus habendum profcripto publico totius fadionis, utex ejusimpugnatione& refutationc plus ardificationis redeat ad veram Ecclefiam Chrifti.

j^ai ttufdluti ] Non ftudent ifti ho- mines Leitorum fuorum faluti, fed deftru&ioni : Quicquidfitmetuo Duntos eium dotu ferentes.

Ef crefce ingrattA ] Ut Le&or ingra- iiA & uenimne Dommt nofiti (? Scr?*'

toris lefuCbrifli crefc atySchohm Socini- anam debet fugere & odiife cane pejus & angue , eo quod Chriftum ore qui- dem Servatorem dicat , re neget , & per fummam ingratitudinem tantum fubtrahat ejus Gratie, quantum ad- dit cum Pelagio viribus nature. & ar- bitrij.

Iffxglori*. ] Paria faciebant Pilati mi- lites,qui induebant eum purpuraquem virgis volebant czdere , & ad genua Domini accidentes , cum Regem Ju- dxorum falutabant ; In hoc vero hcto & fimulato cultu Jcfu Chrifti funt So- ciniani rei W au^eipc* illius evidentis Idololatriac & Anthropolatri^ quam Antiquitas Catholica merit6 in A- riomanitis & Neftorianis damnavit , his nominatim /. j. & 6. Cod. defumm4 Vri». dum nempe eum quem negant efle natura Deum, & merara Crc- aturam atque ^iXor arfyuiror ftatu- unt , nihilominus cultu Divino & religiofo uni Deo debito Matt: iv, 10. fe ^rofequi profirenturj cum in eo

E?) 3

graviifimc

Digitized by Google

TrtfieHo ad Le&orem.

•travilftme pcccarint Gentiles quod	cum Patre Toh: x,;o. per quem eondi-
lis lcrvirent qui nttura Dij non funt Gal:	ta funt omnia tam vihbilia quam invi-
iv, 8. & maledicti pronuncicntur in	iibilia GoI:i,i6.Deumqi fupcfomijfa
generc omncs Dij illi cjuicoclum&	bencdictumRom:ix,5.& dc quo con-
fprram non conLhilcrimt Ipreivx. it.	CCDtts vcfrbis dixit lohmiift r. v ?n
Quoad nos colimus Chriftum cultu	Htc ejl verus Deus & vitd ttern*. Ipfi
Divino, fed tanquam Immanuclem	hoc refpeftu iit honos & glorianunc
noltrum , unum natura cV cfientia	& in diem a:ternitatis, Amen.

INDEX

Digitized by Googl

INDEX LIBRORUM

laaerum priorumj

D E VERA RELIGION E,

& capicum cujusque Iibri. Litera A.^intram nameris fabjeHs , frimmn earm ferim iemtat.

LiBER /. "DEO dr ejus attrifotit.

5* 73-

Cap. I. Aditus ad traftanonem de Deo. r a. i.

II. Deum efle ex univerfa rerum natura demonftrarur. x a. 3.

III. ExmundihujusopificioDeumefledemonftratur. 7 a. 8.

IV. Pergitur in opifice hujus mundi Uemonftrando * ut Deum efle

intclligatur. • zt a. ar.

V. Deum effe oftenditur ex rebus homini propriis. 47 a. 49.

VI. Deuraeffeexiisoftcjpditurrebus, quaepneternaturamfunc

autfiunt. y8A.

VII. Denominibus Dei 68 A.

VIII. DenomineE/. 69 a. 7J

IX. De nomine Elodb. 7D A> 77.

X. De nomine Mon cr ^imm. 73 A# 84. XL De nomine tetragrammato , vulgo Iehova ; quxdem etiam

de nomine Uh. 7 J A. 89.

XII. DenomineSfW</«. 87 a. 113.

XV. Defcriptioquardam Deitraditur. io*a. 147.

XVI. Attributorumdivinorumdiftindtio. 109 a. iji.

XVII. De VnitateDei. 11 ia. 154.

XVIII. DeiCternitateDei. i»oa. 171.

XIX. DcVitaDei. 131 a. 19 j.

XX. De Intelleftu Dei. 13 5 A. xor.

XXI. De Volunrate Dei. 137 a. ztj.

XXII. De Potentia Dei. 143 A. xio.

XXIII. De Poteftate nei. i<5ia. t4x.

XXIV. De Sapicntia Dtw . 191 A. 3*0.

XXV. De Sanclitate Dei. ti4A. 393.

XXVI. De Beatitudine Dei. 269 a. 473.

XXVII. DeMagnirudine, Immenfitate, & Omnipracfentia Dei. »71 a. 477.

XXVIII. De Benignitate ac Clementia Dei, & huic oppofita Severicate. 179 a. joo.

XXIX. Deillis, qux ArTeftuuminftarDeoinfunc 194 a. 533.

XXX. DeAmore, Gratia, & MifcricordiaDcij eorumque contra*

riis, Odio&Ira, f» 198 a. j4j.

XXXI. Dc

Digitized